چارسوق لارستان | حبیب طالبی؛ معمار و پژوهشگر: شهر لار از لحاظ کالبدی به دو دوره مهم با مرزی مشخص تقسیم می شود؛ لارِ قدیمِ پیشا زلزله و لار جدید پسا زلزله. لار جدیدی که در متون از آن به عنوان «شهر نوپا» یاد می شود، در مقام تحلیل می توان شهرجدید را شهرِ «پسا سانحه»1 نیز نام نهاد.
لار قدیم خصوصیات و ویژگی های جهانی را با خود دارد که ما به عنوان جهان سنت یا معماری و شهرسازی قدیم ایران می شناسیم. این متن در ادامه ی دو یادداشت قبل با عنوان «گذشته ی نزدیک» (بخش اول | بخش دوم) به لارِ مدرنیستی می پردازد و مشخصاً بر دانه های معماری مدرنیستیِ پسا زلزله یا شهر پسا سانحه تمرکز دارد.
در این یادداشت به «بانک ملی لار» به عنوان یکی دیگر از لکه های شهر نوپا پرداخته می شود و در این مرحله سیمای بنا و طراحی نمای آن مد نظر خواهد بود و سعی می شود به روشی توصیفی دلایلی بر اهمیتِ معمارانه آن بیان گردد.
بانک ملی لار را می توان به دلایل متعددی واجد اهمیت و ارزش دانست؛
دلیل نخست آنکه، درسرفصلِ بناهای پساسانحه قرار می گیرد و از این نظر قابل بررسی است، بدین معنا که می توان رابطه ی زلزله ی سال 1339 لار و ساخت و سازهای بعد از آن را بررسی کرد. نکته ی بعدی ارزش های معماری و شناخت منفرد بناست، شناخت بدون در نظر گرفتن زمینه های تاریخی و دوره ای به نحوی انتزاعی و دلیل پایانی که متن پیش رو نیز به آن خواهد پرداخت، بانک ملی لار در امتداد جریان معماری دهه 40 ایران قرار می گیرد و هم سو با زیبایی شناسی نوینی است که این بنا را از هر نظر شایسته بررسی و واجد ارزش می کند.
از لحاظ تاریخی ساخت و معماری بانک ها در ایران توسط معماران تراز اولی انجام پذیرفته است و لحن این معماری، در امتداد همین نگاه قرار دارد. معمارانی همچون «هانس هِمریش»2، «رُلان دوبرول»، «وارطان هوانسیان»3، «محسن فروغی» و «کیقباد ظفربختیار». اینها نقش آغازین و تأسیسی در شکل گیری معماری بانک ها داشته اند.
نخستین بانک ملی ایران توسط «هِمریش» معمار آلمانی، طراحی و در 1306 احداث گردید. در معماری آن دهه انگاره های نو هخامنشی4، همراه با سقف شیروانی و نقش فروهر و سنتوری قابل رویت است.
نخستین بنای بانک ملی ایران با چنین نگاهی هم سو بود و این روند با حضور معماران تازه و علاقه مند به ابداع یک سبک شخصی به مرور کنار گذاشته شد. این معماران الهام از «لوکوربوزیه»5، «آدولف لوس»6 و «آگوست پِرِه»7 را در دستور کار خود قرار دادند و بیشترین تأثیر را بر جریان معماری مدرنیستی ایران داشتند.
تأثیر فرانسوی ها بر معماری مدرنیستی ایران با آن دسته از معماران فرانسوی آغاز شد که جذب برنامه نوسازی عصر رضاشاهی شدند و از آن طریق سبک «آرت دکوی فرانسوی»8 را در نیمه دوم دهه 1310 به سبکی پُرطرفدار بدل نمودند.
دوبرول از زمره معماران فرانسوی و چهره مسلط معماری مدرنیستی ایران بود که سبک خاص معماری خود را دنبال کرد و به مرحله شکوفایی رساند.
مشهورترین ساختمان دوبرول ساختمان بانک ملی شعبه ساری است که یکی از موفق ترین ساختمان های مدرنیستی در زمان خود محسوب می شود. طراحی شاخص معماری آرت دکو در داخل بنا و حجم پوشیده با سنگ سفید از خصوصیات آن است. این مورد را در بنای بانک ملی لار نیز می توان دید. در مجموع شکل جعبه مانند ساختمان بانک ملی یک طراحی ناب مدرنیستی را به نمایش می گذارد.
نسل جدید معماران مدرنیستی در دهه 20 کوشیدند تا ارتباطی میان جهان جدید و جهان قدیم ایرانی برقرار کنند. بسیاری از پروژه ها توسط این نسل طراحی شدند که خبر از تغییرات اساسی در زیبایی شناسی ایرانی می داد.
نهضت آرت دکو، مقبولیت زیادی نزد ایشان داشت و دستاوردهایشان در عرصه معماری متاثر از آرت دکو تاثیر ژرفی بر معماری نهاد و سرآغاز شکل گیری و تکوین مدرنیسم9 در ایران شد. این سبک، مواد و مصالح تجملی را با طراحی های فاخر اما ساده و سر راست در ساختمان به کار می گرفت. درطراحی نمای بانک ملی لار به روشنی می توان این موضوع را مشاهده کرد. این کیفیت معماری در سطوح خارجی از طریق نوعی انتقال لحن معماری از «کلاسیسیسم بوزاری»10 به معماری مدرنیستی در کارهای وارطان برای شعب بانک سپه نیز قابل ردیابی است.
محسن فروغی از دیگر معماران تاثیرگذار در چند پروژه برای بانک ملی ایران شرکت داشت. مهم ترین اثر او طراحی بانک ملی شعبه بازار در سال 1320 است. سالن بانک، نمونه نادری از یک فضای یادمانی عمومی از دوره اول معماری مدرنیستی در ایران است.
شعبه مرکزی بانک ملی در شهر اصفهان که آن را نیز فروغی طراحی کرد در مقایسه با بانک ملی شعبه بازار تهران از پیچیدگی کمتری برخوردار بود.
سیستم بانکداری ایرانی عموماً مشوق شعبه سازی در شهرهای بزرگ ایران بود. بانک ملی اصفهان نیز با فرمی ساده و به صورت L شکل همراه با تزئینات اسلیمی و آرت دکو انجام شده است. تزئینات اسلیمی به شکل کتیبه های بزرگ در جداره های نمای بانک ملی لار نیز حضور دارند و تشابهی از لحاظ پلان با بانک ملی اصفهان وجود دارد.
کیقباد ظفر بختیار نیز بانک ملی شعبه مرکزی گرگان را طراحی کرده است و از خاص ترین بناهای او به حساب می آید. بانک، سبک و حجم منحصر به فردی دارد و تا دهه ی 40 کاملاً متفاوت از همتایان خود بود.با این تاریخ مختصر و پیشینه ی تاریخ معماری می توان دریافت، معماری بانک ملی لار همچون دیگر بناهای مهم بانک ها از یک روش شناسی و زیبایی شناسی مدرنیستی در سبک آرت دکو پیروی می کند. وجه آرت دکویی را در نما و طراحی سیمای بانک به روشنی می توان تشخیص داد و وجه مدرنیستی را در عملکرد پلان، سازماندهی پاکت فضایی قابل رویت است.
ساختمان بانک لار از دو حجم عمود بر هم به صورت L شکل همراه با محوطه سازی به شکل مربع تشکیل شده است.
و از لحاظ دسترسی در سمت غربی شهر جدید در ابتدای شبکه ی (گرید) جانمایی شده است.
جبهه ورودی بانک همراه با نماسازی شاخص، موازی با مسیر دسترسی (خیابان) به دو بخش تقسیم می شود که شامل سرسرا و فیلتر ورودی بانک است و در امتداد آن اتاق های اداری قرار دارند. (متاسفانه تصویر دقیقی مربوط به آن سال ها از فضای داخلی موجود نیست و تصویرهایی که مشاهده می کنید مربوط به بعد از تخریب می باشد).
جبهه ی ورودی بر خلاف نمای پشت ساختمان به وسیله ی سنگ، نماسازی و طراحی شده است. با توجه به این موضوع با یک وضعیت «پشت و رو» در طراحی چهره ی کالبدی روبرو هستیم.
نمای جبهه ی اصلی به شکل یک صفحه گسترده شده به دو بخش تقسیم می شود و از لحاظ تجسمی به ورودی اصلی تأکید می کند. در یک مفصل بندی معمارانه11 عناصر معماری به خوبی کنار هم قرار گرفته اند. پنجره های عمودی در یک نظام پنجره ای به شکل افقی در کنار هم قرار دارند.
سقف شیروانی بدون آنکه جلب نظر کند یا خیز غیر معمولی را به نمایش بگذارد، روی حجم نشسته است و همراه با درختان نخل، خط آسمانِ بخصوص و بومی را تداعی می کند. پالت و تنوع رنگی نمای اصلی با توجه به سنگ هایی که اجرا شده، قابل توجه است. سنگ مشکی در ازاره و تراورتن سفید در ابعاد مشخص بر روی بدنه دیوار، سنگ مرمر یا تراورتن صورتی در نظام پنجره ای با لبه های پر ضخامت در آستانه ی پنجره ها، همه و همه آن طور که گفته شد همچون خطی تجسمی به نمای ورودی، متشکل از صفحه های عمودی رواق طور و سنتوری در ارتفاع پایین تر همراه با نشان بانک ملی، اشاره دارند.
در این بخش سنتوری و سرسرای ورودی با تغییر متریال به گرانیت سبز شاخص می شود. با این توصیفات، تزئینات ساده و سرراست در جبهه ی ورودی به شکل غیرقابل انکاری لحن آرت دکویی دارد، آن طور که در طراحی بانک های ملی از 1300 به بعد شاهد آن هستیم.
نمای پشتی بانک مشرف به محوطه سبز، یک نمای ساده سیمانی همراه با لبه های وارطانی که تمام پنجره ها را احاطه کرده است و از لحاظ تجسمی تداعی کننده خطوط افقی است. عدم استمرار طرح نما به جبهه ی پشتی به نوعی نگاه غیر منسجم و بعضاً انتخابی اشاره دارد و شرایط ساخت در آن تاریخ را نمایندگی می کند.
حصارهای فلزی طراحی شده هماهنگ با مجموعه، محدوده ی فضایی بانک را تعریف می کند و در یک ترکیب چیدمانی ورودی اصلی بانک را سازماندهی می کنند.
پله های گسترده شده به سمت محدوده ی سایت ورودی را تعریف می کنند و یادآور طرح های مدرنیستی هستند.
این پرونده ادامه دارد..
1- اشاره به نوسازی کالبدی پس از حوادث طبیعی و غیر طبیعی، همچون سیل ، زلزله ، آتش سوزی و جنگ
2- هانس همریش: طراح و معمار آلمانی (Hemmrich)
3- معمار ارمنی تبار و تاثیرگذار در معماری مدرن ایران
4- نمادهای بصری مُلهم از دوره تاریخی هخامنشیان همچون فَروهَر، سرباز هخامنشی، رواق ستون دار، سرستون گاوسر
5- شارل ادوارد ژانره، معمار سوئیسی-فرانسوی، از پیشگامان جنبش معماری مدرن ۱۹۲۰ تا ۱۹۶۰
6- معمار اتریشی از معماران مدرن اولیه؛ Adolf loos
7- از معماران فرانسوی مدرن اولیه؛ August perret
8- هنر تزئینی، سبک هنر و معماری مُلهم از هنرهای تجسمی و دکوراتیو؛ Art deco
9- دوره تاریخی در هنر و معماری همراه با نوآوری و تجددگرایی در همه ی زمینه ها
10- سبک معماری مربوط به مدرسه بوزار (هنرهای زیبا) فرانسه؛ Classical Beaux-Arts
11- زیبایی شناسی مربوط به همنشینی و تدوین مصالح در کنار هم
دیدگاه خود را بنویسید